مرکز تحقیقات ویروس شناسی

ویروس HIV و پیشگیری از آن

ایدز: مشکلات و آینده پیش رو
 

ویروس HIVیک رترو ویروس از جنس لنتی ویروس می باشد که موجب بیماری آهسته و پیش رونده از عفونت HIVو نهایتا سندرم ایدز می شود. به نظر می رسد اولین مورد از ایدز در سال 1981 در مردی همجنس باز از آمریکا با تظاهرات پنومونی ناشی از Pneumocystis Carinii  و سارکوم کاپوزی گزارش شده است.

ویروس HIVاولین بار توسط پرفسور Barre-Sinoussiو همکارانش جداسازی شد. این ویروس یکی از مهمترین مشکلات ناشی از بیماری های عفونی در قرن 21 می باشد. حدود 40 میلیون مورد مبتلا به این ویروس در کشورهای مختلف در حال حاضر زندگی می باشند. تعداد بروز موارد جدید به بیش از 2 میلیون مورد در سال افزایش یافته و حدود یک میلیون نفر نیز سالانه از بیماری های ناشی از ایدز جان خود را از دست می دهند.

متاسفانه میزان ابتلا به این ویروس از راه تماس جنسی، سالانه در حال افزایش می باشد که به نوبه خود ضرورت بازنگری بر اصول درمان و پیشگیری از عفونت HIVرا گوشزد می نماید. به طور مثال در بعضی از کشورها، تا 50% از زنان از طریق همسران خود به این ویروس مبتلا شده اند. در کشور ایران نیز طی دو دهه اخیر، سهم موارد انتقال ویروس HIVاز طریق تماس جنسی افزایش چشمگیری داشته است.

در طی بیش از 30 سال تاریخچه مبارزه با این ویروس، بشر دستاوردهای زیادی داشته است؛میزان گسترش ویروس در میان افرادی که دارای رفتاری پرخطر می باشند، در بسیاری از کشورها کاهش یافته است. در بعضی مناطق انتقال عمودی از مادر به کودک متوقف شده است و  به طور کلی کاهش دو برابری در تعداد متولدین آلوده را شاهد هستیم. امروز امید است به واکسنی موثر در این راستا دست یابیم.

مطالعات بیانگر آن است که خصوصیات ژنتیکی خاص در بعضی از افراد موجب غیرحساس شدن آن ها به ویروس HIVمی شود که تقریبا 1% جمعیت اسکاندیناوی و روسیه را در برمی گیرد.

استفاده از داروهای ضد رتروویروسی جهت درمان افراد آلوده به ویروس HIV، موجب قبول مفهوم " درمان به عنوان پیشگیری" شده است. این موضوع با کاهش ظهور بیماری، افزایش جمعیت افراد شاغل و بهبود مشخصه های جمعیتی موجب تاثیر مثبت بر اقتصاد کشورها شده است. البته پیشگیری و درمان در دو سطح مدنظر می باشد:

یکی موجب کاهش احتمال انتقال عفونت از طریق استفاده از کاندوم، درمان سایر عفونت های مقاربتی با آنتی بیوتیک ها و غیره می شود. دوم از طریق استفاده از داروهای ضد تروویروسی است که با خود ملاحظات دیگری از جمله وجود هم زمان سایر بیماری ها، تداخلات دارویی، اثرات مضر بالقوه خود دارو، خصوصیات فارماکولوژیک، مقاومت به دارو و سایر موارد را به میان می کشد.

تصمیم به شروع درمان  به متغیرهای مختلفی از جمله تعداد سلول های Tلنفوسیت CD4، شماره کمی ویروس در خون و تظاهرات بالینی وابسته است. جهت نیل به درمان بهتر توصیه می شود، سن بیمار، بیماریها و شرایط خاص بیمار نیز مد نظر قرار گیرد. به نظر می رسد  شروع درمان در افرادی که تعداد لنفوسیت های حاوی مارکر CD4شان حدود 350 –500 سلول یا بیشتر است، به دلیل وجود بیماری هایی مانند ناهنجاریهای مغزی –شناختی، کلیوی، وجود تومور، هپاتیت Bو Cمزمن، اتوایمیون و قلبی –عروقی باشد.

در درمان دارویی می بایستی از کلاس های مختلفی از داروهای ضد ویروس استفاده شود: مهارکننده های غیر نوکلئوزیدی آنزیم رونوشت بردار معکوس( NNRTIs)، مهارکننده های نوکلئوزیدی آنزیم رونوشت بردار معکوس (NRTIs)، مهارکننده های پروتئاز(PIs)، مهارکننده های فیوژن، خنثی کننده های CCR5(ممانعت کننده از ورود ویروس به سلول)، مهارکننده های انتگراز.

 مشخص شده است که درمان فرد با یک یا دو دارو دارای اثر بخشی کوتاهی است که به علت ظهور سریع اشکال مقاوم ویروس به دارو و کاهش حساسیت به داروهای ضد رترو ویروس می باشد. استفاده از سه یا چهار  دارو به طور همزمان، امکان مهار تکثیر ویروس و باز بهبودی سیستم ایمنی را در بسیاری از موارد امکان پذیر می سازد. اما  بایستی در نظر داشت که منظور از درمان موفق، ریشه کنی کامل ویروس نبوده و تنها کاهش تعداد ویروس به حد غیرقابل شناسایی(زیر 400 کپی از ویروس در هر میلی لیتر خون بیمار) مد نظر می باشد.همچنین چندین مشکل حل نشده وجود دارد که می تواند راستای تحقیقاتی دانشمندان و پزشکان را در مقابله با HIVمعین کند، به چند مورد از آنها در ذیل اشاره می شود:

• ایجاد ساختار آزمایشگاهی جدید جهت ارائه خدمات آزمایشگاهی تشخیص HIV
• بهبود ساختار مراکز ارائه خدمات بالینی تخصصی جهت بیماران سرپایی مبتلا به HIV
• مطالعه مداوم بر روی خصوصیات همه گیرشناسی و مدل های ریاضی روند همه گیری
• مطالعه روند مقاومت ویروس HIVبه داروها و در دسترس بودن نقشه ژنتیکی جغرافیایی مربوط به آن
• مطالعه بر روی مکانیزم های تخریب بافت ها و سیستم های حیاتی توسط عفونت HIV
• مطالعه بر روی خصوصیات سیستم عصبی مرکزی و خصوصیات رفتاری افراد آلوده به HIV
• توجه کافی به درمان مشکلات و بیماری همراه در بیماران HIVمانند اعتیاد، هپاتیت، سل و  عفونت های دیگر