مرکز تحقیقات ویروس شناسی

نوروویروس: یکی از عوامل ابتلا به اسهال و استفراغ
 

نوروویروس عامل بیماری مسری گوارشی است که سالانه 685 میلیون فرد در سراسر دنیا را آلوده می کند. این ویروس در ابتدا ویروس نورواک ( Norwalk Virus) نامیده می شد ( نام شهری که اولین بار این ویروس در سال 1972 در آن شیوع پیدا کرد)

علائم بیماری:

نوروویروس موجب التهاب معده، روده یا هر دو شده که این بیماری گاستروانتریت حاد نامیده می شود. اسهال، استفراغ، درد معده، تب، سردرد و بدن درد از علائم ابتلا به نوروویروس می باشد. 12-48 ساعت بعد از ابتلا به این ویروس علائم بیماری تظاهر پیدا می کند و اغلب 1-3 روز بعد علائم بهبود می یابد. اسهال و استفراغ موجب کم آبی در بیمار می شود ،کم آبی در کودکان، افراد مسن و افراد مبتلا به سایر بیماری ها خطرناک است. کاهش دفع ادرار، خشکی دهان و گلو، احساس سرگیجه در زمان ایستادن از علائم کاهش آب بدن می باشد. در کودکان ، کم آبی موجب گریه بدون اشک، خواب آلودگی و یا   بی قراری می شود.

انتقال بیماری:

نوروویروس به شدت مسری می باشد و در فضاهای پر ازدحام و بسته مثل مهدکودک ها، خانه های سالمندان، مدارس و کشتی های کروز به سرعت گسترش می یابد. همه افراد در طول زندگی خود در معرض چندین بار ابتلا به نورو ویروس می باشند چرا که ایمنی حاصل از ابتلا به این ویروس مادام العمر نمی باشد و تیپ های مختلفی از این ویروس وجود دارد که ابتلا به یک نوع از این ویروس ممکن است فرد را در برابر تیپ های دیگر همین ویروس ایمن نمی کند.

در موارد زیر بیماری به راحتی از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد:

-    در زمان ابتلا به بیماری.

-    در روزهای اول بعد از بهبود علائم بیماری.    

 توجه: نورو ویروس حتی قبل از شروع علائم بیماری در مدفوع فرد مبتلا وجود دارد و می تواند تا 2 هفته بعد از بهبود علائم نیز هم در مدفوع باقی بماند.

راههای انتقال بیماری:

-      خوردن غذا یا نوشیدنی آلوده به نوروویروس

-      لمس سطوح یا اشیا آلوده با نوروویروس و سپس تماس دست با دهان

-      تماس با فرد بیمار( مراقبت از بیمار، استفاده از غذای مشترک و یا استفاده از ظروفی که شخص بیمار از آن استفاده کرده است)

پیشگیری از نورو ویروس:

· تکنیک صحیح شستن دست ها:

از آن جا که نورو ویروس قبل از شروع احساس بیماری در مدفوع و استفراغ وجود دارد و تا 2 هفته بعد از بهبود علائم نیز در مدفوع دیده می شود شستن دست ها به ویژه بعد از استفاده از سرویس بهداشتی، تعویض پوشک، قبل از خوردن غذا و قبل از اقدام به تهیه و آماده سازی غذا از اهمیت ویژه ای برخوردار است.  جهت اطمینان از رفع آلودگی می توان بعد از شستن دست ها  از ضدعفونی کننده های الکلی استفاده  کرد اما این محلول های ضدعفونی کننده نباید جایگزین شستن دست ها با آب و صابون شود.

·شستشوی میوه ها، سبزیجات و پخت کامل غذاهای دریایی:

نورو ویروس ها بسیار مقاوم می باشند و تا دمای 60 درجه سیلسیوس زنده می مانند، در نتیجه فرآیندهای بخار سریع که برای پخت صدف استفاده می شود موجب از بین رفتن ویروس نمی شود. غذای آلوده به نورو ویروس نباید استفاده شود. افراد بیمار به ویژه کودکان  باید از محل های تهیه غذا دور نگه داشته شوند.

·پرهیز از تهیه غذا و نگهداری از دیگران در زمان ابتلا به بیماری:

شخص مبتلا باید تا 2 روز بعد از بهبود علائم از تهیه غذا و نگهداری دیگران خودداری نماید.

·تمیز و ضدعفونی کردن سطوح آلوده:

بعد از اسهال و استفراغ سطح آلوده را تمیز و ضدعفونی کنید. برای این کار از محلول سفید کننده کلر( Chlorine bleach solution) با غلظت 1000-5000ppm( 5-25 قاشق غذا خوری از سفید کننده های خانگی (5.25%) در هر گالن آب) و یا دیگر ضدعفونی کننده هایی که به عنوان ماده ضدعفونی کننده موثر در برابر نوروویروس توسط آژانس حفاظت از محیط زیست ثبت شده است، استفاده نمایید:

            EPA’s Registered Antimicrobial Products Effective Against Norovirus (Norwalk-like virus)[3 pages]

توجه:معیار و شواهد موثر بودن عوامل ضدعفونی کننده مفید در برابر نوروویروس ها بر پایه مطالعات انجام شده بر روی فلاین کالیسی ویروس (FCV)می باشد( ویروسی مرتبط با نوروویروس) اما از آن جا که این دو ویروس خواص فیزیکوشیمیایی متفاوتی دارند مشخص نیست که عوامل ضدعفونی کننده علیه FCVهمان اثر را بر روی نوروویروس داشته باشد.

·شستشوی لباس ها به طور کامل:

خارج کردن و شستن بلافاصله لباس ها و ملحفه های آلوده به استفراغ  یا مدفوع از اهمیت ویژه ای در جلوگیری از انتقال ویروس برخوردار است.

تشخیص بیماری:

روش های تشخیصی:

نورو ویروس در محیط کشت رشد نمی کند. بنابراین روش های تشخیصی تمرکز بر تشخیص RNAویروسی یا آنتی ژن دارند. اغلب آزمایشگاه های ویروس شناسی بالینی از RT_qPCRاستفاده می نمایند.

RT-qPCR :

روش ارجح شناسایی نورو ویروس می باشد. روشی بسیار حساس است و 10-100 نسخه از ژنوم ویروس را در هر واکنش تشخیصی نشان می دهد. این روش یک روش کمی بوده و بار ویروسی را برآورد می کند. RT-qPCRبا استفاده از آغازگرهای مختلف، ژنوگروه Iو ژنوگروه IIنورو ویروس را از هم افتراق می دهد. روش مذکور برای شناسایی نورو ویروس در مدفوع، استفراغ، غذا ، آب و نمونه های محیطی استفاده می شود.

RT-PCR:

این روش برای شناسایی کیفی و ژنوتیپ ویروس استفاده می شود.

آنزیم ایمنواسی:

اخیراً تست های تجاری سریع مثل آنزیم ایمنواسی(EIAs) که آنتی ژن نورو ویروس را شناسایی می کنند ، توسعه یافته اند.  این کیت ها حساسیت  کمی در حدود 51% دارند و اغلب برای تشخیص عفونت نورو ویروس در موارد پراکنده گاستروآنتریت توصیه نمی شوند. جواب منفی  براساس آزمون آنزیم ایمنواسی باید توسط تست های دیگر مثل  RT-PCRو RT-qPCRتایید شود. در نتیجه کیت های ELAنباید جایگزین روش های ملکولی در زمان شیوع بیماری شود.

نمونه های قابل بررسی:

· نمونه های  بالینی:

نمونه مدفوع:

نمونه مدفوع برای تشخیص نوروویروس ارجحیت دارد. بهترین نمونه برای بررسی نمونه جمع آوری شده در فاز حاد بیماری    (48-72 ساعت بعد از شروع علائم، زمانی که مدفوع هنوز مایع یا نیمه جامد است و بیشترین میزان دفع ویروس در مدفوع وجود دارد) می باشد.

گاهی اوقات نورو ویروس در نمونه مدفوع بیماری که علائم وی بهبود یافته نیز دیده می شود( 7-10 روز بعد از شروع علائم)

نمونه استفراغ:

نمونه استفراغ می تواند به عنوان مکمل نمونه مدفوع برای شناسایی ویروس استفاده شود.

نمونه سرم:

نمونه سرم برای تشخیص آزمیشگاهی روتین توصیه نمی شود، اما  ممکن است در زمان انجام مطالعات خاص نمونه سرم فاز حاد ونمونه سرم دوران نقاهت جمع آوری شود و برای تعیین افزایش 4 برابری تیتر IgGضد نوروویروس بررسی شود. برای این منظور نمونه های سرم فاز حاد باید طی 5 روز اول بعد از شروع علائم و نمونه های فاز نقاهت طی 3-4 هفته بعد از شروع علائم جمع آوری شود.

·نمونه های آب، غذا و نمونه های محیطی:

نمونه آب و غذا:

روش های معتبر فقط برای بررسی آب و صدف وجود دارد. اگر آب یا غذا علت مشکوک شیوع بیماری باشد باید هر چه سریع تر نمونه  های آلوده جمع آوری شوند.

نمونه های محیطی:

گرفتن سواپ از سطوح محیط هایی که شیوع در آن ها رخ داده است و شناسایی RNAنورو ویروس در نمونه های حاصل از سواپ امکان پذیر می باشد. نتایج حاصل از این روش باید با دقت و احتیاط تفسیر شود.

درمان:

درمان خاصی برای این بیماری وجود ندارد. به علت ماهیت ویروسی بیماری ، آنتی بیوتیک ها بر ویروس اثر نداشته و داروی ضد ویروسی اختصاصی نیز در دسترس نمی باشد. بیمار باید برای جلوگیری از کم آبی ناشی از اسهال ، مایعات کافی مصرف نماید. در کم آبی خفیف استفاده از  نوشیدنی های ورزشی و دیگر نوشیدنی های بدون کافئین و الکل مفید می باشد اما این نوشیدنی ها نباید جایگزین مواد مغذی و مواد معدنی بشود. در صورت کم آبی شدید باید به پزشک مراجعه شود و بیمار پس از بررسی و بستری شدن در بیمارستان مایعات را به صورت داخل وریدی دریافت نماید.

پنج حقیقت در رابطه با نوروویروس:

1-  افراد مبتلا به نوروویروس می توانند تا ماهها ویروس را به دیگران انتقال بدهند.

گرچه علائم ابتلا به این ویروس ظرف 1-3 روز بهبود می یابد اما همانطور که گفته شد فرد مبتلا قبل از شروع علائم و بعد از بهبود علائم نیز قابلیت انتقال ویروس به دیگران را دارد. انتشار ویروس در افراد سالم تا ماهها و در افراد با نقص ایمنی تا سالها رخ می دهد. از آن جا که شدت علائم بیماری با میزان انتشار ویروس ارتباط ندارد، حفاظت در برابر ویروس سخت تر می شود.

2-  در مکان هایی که احتمال ابتلا بیشتر است حضور دارید؟ اگر بله، دست های خود را با دقت بشویید.

نوروویروس در اماکن عمومی شلوغ به سرعت به دیگران منتقل می شوند. از آن جا که این بیماری به شدت مسری می باشد شستن مداوم دست ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

3-  برخی افراد استعداد بیشتری برای ابتلا به نوروویروس دارند.

تیپ های مختلفی از نوروویروس وجود دارد و ممکن است یک فرد در طول زندگی خود چندین بار به این بیماری مبتلا شود. چگونگی واکنش انسان به این ویروس به ژن های وی بستگی دارد. افراد سالم بعد از ابتلا به این ویروس برای چند روز علائم ناخوشایند را تجربه می کنند و سپس بهبود می یابند اما همین ویروس در افراد دچار نقص سیستم ایمنی می تواند موجب عفونت ناتوان کننده مزمن شود که برای بیمار بسیار خطرناک می باشد.

4- نورویروس می تواند محرک شروع دیگر مشکلات گوارشی باشد.

نوروویروس می تواند محرک دیگر مشکلات گوارشی ازجمله سندرم روده تحریک پذیر(IBS) و بیماری التهابی روده(IBD) باشد. در شرایط خاص عفونت نوروویروس باکتری های نرمال روده ای را تغییر می دهد و باعث بروز عفونت های دیگر می شود.

5-  در حال حاضر برای این بیماری واکسنی وجود ندارد اما راهکارهایی جدیدی در افق پیش رو وجود دارد.

تحقیقات کمی در رابطه با واکسن و درمان این بیماری در انسان انجام شده است. اما اخیراً اکتشافات و مطالعاتی در موش های آزمایشگاهی نشان داده فاکتورهای بیولوژیکی خاص می توانند سرعت ویروس را کم کرده یا باعث از بین رفتن ویروس شوند. تا کنون واکسن ها منحصراً با ذرات شبه ویروس ساخته می شدند اما برخی پیشرفت های جدید تولید یک واکسن زنده ضعیف شده را امکان پذیر کرده است. استفاده از مدل های حیوانی و مدل های کشت سلول به منظور رشد ویروس و مطالعه عملکرد آن موجب درک بهتر از ویروس و تعیین استراتژی ساخت واکسن می شود.