مرکز تحقیقات ویروس شناسی

 

ویروس اپشتن بار ( EBV)،از خانواده ویروس هرپس انسانی بوده و به عنوان ویروس هرپس انسانی 4 شناخته شده است . EBVاز شایع ترین ویروس های انسانی است و در سراسر جهان یافت می شود.اکثر مردم در مرحله ای از زندگی خود بهEBVمبتلا می شوند.

EBVاغلب از طریق مایعات بدن به ویژه بزاق گسترش می یابد.EBVمی تواند منجر به منونوکلئوز عفونی شود. در واقع EBVشایع ترین علت منونوکلئوز عفونی بوده و حداقل یک نفراز چهار فرد مبتلا به EBVدچار منونوکلئوز عفونی خواهد شد.

· علائم ابتلا به بیماری:

معمولا 4 - 6 هفته بعد از ابتلا به EBVعلائم منونوکلئوز عفونی مشاهده می شود. خستگی شدید، سردرد و بدن درد، تب، التهاب و تورم گلو، تورم غدد لنفاوی در گردن و زیر بغل، طحال و کبد متورم و راش از علائم ابتلا به منونوکلئوز عفونی ناشی از EBVهستند.بزرگ شدن کبد و طحال با شیوع کمتری رخ می دهد ولی در برخی افراد تا پایان دوران بیماری، خستگی ناشی از بیماری مشاهده می شود. ممکن است علائم به آرامی ایجاد شود و ممکن است همه علائم هم زمان رخ ندهد.

بسیاری از افراد در دوران کودکی با EBVآلوده می شوند اما معمولا عفونت EBVدر کودکان علامتی ایجادنکرده یا علائم از دیگر بیماری های خفیف و مختصر قابل تشخیص نیست.علائم عفونت معمولا در نوجوانان و بزرگسالان مشاهده می شود و طی 4 - 2 هفته بهبود می یابد. با این حال، بعضی افراد ممکن است تا چند هفته یا حتی ماهها احساس خستگی داشته باشند.گاهی اوقات علائم منونوکلئوز عفونی 6 ماه یا بیشتر ادامه می یابد. 

بعد از ابتلا به  EBV، ویروس در بدن به حالت نهفته (غیرفعال) باقی می ماند.در بعضی موارد ممکن است ویروس دوباره فعال شود که همیشه باعث بروز علائم نمی شود اما در افراد با ضعف سیستم ایمنی احتمال مشاهده علائم بیشتر است.

 

· انتقال بیماری:

EBVبه طور رایج از طریق مایعات بدن به ویژه بزاق منتقل می شود. همچنین ویروس از طریق خون و ترشحات بدن در زمان رابطه جنسی، انتقال خون و پیوند اعضا قابل انتقال است.وسایل شخصی فرد آلوده مانند مسواک یا لیوانی که به تازگی از آن استفاده شده است نیز می تواند موجب انتقال ویروس شود. ویروس بر روی اشیا حداقل تا زمانی که شی مرطوب باشد زنده خواهد ماند.

زمانی که فردی برای اولین بار به ویروس EBVمبتلا می شود( عفونت EBVاولیه) ویروس تا هفته ها بعد از ابتلا و حتی قبل از شروع علائم قابل انتقال به دیگران است. ویروس بعد از انتقال به بدن به صورت نهفته(غیرفعال) باقی مانده و در زمان فعال شدن قابل انتقال به دیگران است (صرف نظر از مدت زمان گذشته از عفونت اولیه).

 

 

· تشخیص:

تشخیص عفونت زمانی که علائم مشابه سایر بیماری ها  باشد چالش برانگیز است. منونوکلئوز عفونی از طریق علائم بیمار قابل تشخیص می باشد و معمولا انجام تست های آزمایشگاهی برای تشخیص مورد نیاز نیست. تست های آزمایشگاهی در تشخیص علت منونوکلئوز عفونی در فردی که وضعیت معمول ندارد قابل استفاده می باشد. عفونت EBVبا آزمایش خون و شناسایی آنتی بادی ها قابل تشخیص است. خون بیمار مبتلا به منونوکلئوز عفونی ناشی از EBVممکن است تغییرات زیر را نشان دهد:

-  افزایش گلبول های سفید خون( لنفوسیت ها)

-  گلبول های سفید با ظاهر غیرمعمول( لنفوسیت های آتپیک)

-  کاهش نوتروفیل ها یا پلاکت ها

-  اختلال عملکرد کبد

      تست های زیر در تشخیص ابتلا به EBV  کمک می کند:

·  آنتی ژن کپسید ویروسی(VCA)

-     IgM Anti-VCA در شروع ابتلا به عفونت EBVظاهر و تا 4 - 6 هفته بالا باقی می ماند.

-     IgG Anti-VCA در فاز حاد عفونت EBVظاهر می شود، 2-4 هفته بعد از شروع بیماری به حداکثر می رسد و بعد از آن کاهش اندکی پیدا کرده و برای بقیه عمر در همان حد باقی می ماند.

 

·  آنتی ژن اولیه(EA)

IgG Anti-EA در فاز حاد بیماری ظاهر می شود و معمولا 3-6 ماه بعد به سطوح غیر قابل تشخیص کاهش می یابد. در بسیاری از افراد وجود آنتی بادی علیه EAنشانه ای از عفونت فعال است اما در 20% از افراد ممکن است این آنتی بادی برای برای سال ها بعد از ابتلا نیز باقی بماند.

 

·  آنتی ژن هسته ای(EBNA)

آنتی بادی بر علیهEBNAتوسط تست ایمنوفلورسانت استاندارد تشخیص داده می شود. این آنتی بادی در فاز حاد عفونت EBVدیده نمی شود اما در طی 2-4 ماه بعد از شروع علائم به آرامی ظاهر شده و برای بقیه عمر در بدن بیمار باقی می ماند. قابل ذکر است که سایر تست های شناسائی ایمنی مانند الیزا و... ممکن است نتایج مثبت کاذب در تست آنتی بادی علیه EBNAداشته باشند.

 

 

·  تست منواسپات:

تست منواسپات برای استفاده عمومی توصیه نمی شود. آنتی بادی های شناسایی شده با منواسپات ممکن است نتیجه شرایط دیگری غیر از منونوکلئوز عفونی باشد. علاوه بر این مطالعات نشان داده اند که منواسپات نتایج مثبت و منفی کاذب دارد. برای مثال آنتی بادی های هتروفیل که توسط منواسپات قابل شناسایی هستند اغلب در کودکان مبتلا به منونوکلئوز عفونی وجود ندارد. ممکن است در بهترین شرایط تست منواسپات نشان دهنده این باشد که شخصی دچار منونوکلئوز عفونی شده است ولی هرگز اثبات کننده عفونت EBVفعال نمی باشد.

 

 

    تفسیر تست های آنتی بادی EBV:

معمولا علائم منونوکلئوز عفونی طی 4 هفته بهبود می یابد. اگر فردی بعد از 6 ماه هنوز بیمار است و تست های آزمایشگاهی عفونت EBVرا تایید نکرده اند باید علل دیگر از جمله بیماری های مزمن یا سندرم خستگی مزمن در نظر گرفته شود. تفسیر تست های آنتی بادی EBVنیاز به آشنایی با این تست ها و دسترسی به اطلاعات بالینی بیمار دارد. تفسیر این تست ها به طور خلاصه در زیر آمده است:

·  استعداد ابتلا به عفونت:

افرادی که آنتی بادی علیه VCAندارند ، مستعد ابتلا به عفونت در نظر گرفته می شوند.

·   عفونت اولیه(جدید یا اخیر):

زمانی که  فردی IgM Anti-VCAدارد ولی آنتی بادی بر علیه EBNAندارد، عفونت اولیه در نظر گرفته می شود. نتایج دیگری که قویاً مطرح کننده عفونت اولیه می باشد سطح بالا یا در حال افزایش  IgG-Anti-VCAو نبود آنتی بادی علیه EBNAبعد از گذشت حداقل 4 هفته از بیماری است.   بیماری ممکن است  قبل از پدیدار شدن سطوح آنتی بادی بهبود پیدا کند. در موارد نادر ممکن است فردی با EBVفعال آنتی بادی های خاص EBVقابل تشخیص نداشته باشد.

·   عفونت قبلی:

وجود آنتی بادی بر علیه VCAو EBNAدلالت بر عفونت قدیمی دارد( از چند ماه تا چند سال قبل). از آن جا که بیش از 90% بزرگسالان با EBVآلوده شده اند در بسیاری از افراد بزرگسال این آنتی بادی ها مشاهده می شود.

 

·  پیشگیری و درمان:

واکسنی برای پیشگیری ازEBV وجود ندارد.خودداری ازبوسیدن، استفاده از غذا  و وسایل شخصی فرد آلوده موجب حفاظت دربرابر بیماری میشود.                                                  

در صورت ابتلا به منونوکلئوز عفونی استفاده از آمپی سیلین یا آموکسی سیلین توصیه نمی شود. بر حسب شدت علائم، پزشک درمان های لازم را تجویز می نماید. استفاده از مایعات برای هیدراته شدن، استراحت کافی و مصرف داروهای ضددرد و ضد تب به تسکین علائم کمک می کند.

  چون ممکن است طحال در نتیجه منونوکلئوز عفونی بزرگ شده باشد، تا بهبودی کامل انجام ورزش های تماسی( پربرخورد مثل کشتی و...) توصیه نمی شود.

 

 

·  تاثیر EBVبر سایر ارگان ها:

EBV     ی تواند به بیماری ها و عوارض دیگری به غیر از منو نوکلئوز عفونی نیز منجر شود. افراد با ضعف سیستم ایمنی ممکن است علائم و مشکلات شدیدتری داشته باشند.

·  سیستم عصبی:

   عفونت EBV  می تواند بر روی مغز، نخاع و اعصاب بیمار اثر بگذارد. این ویروس می تواند منجر به مننژیت ویروسی، انسفالیت، نوریت اپتیک، میلیت عرضی، فلج عصب صورت، سندرم گلین باره، آتاکسی مخچه ای حاد، همی پلژی( فلج نیمه بدن)، اختلالات خواب و سایکوز شود.

·  سیستم خونی:

EBVمی تواند بر خون و مغز اسخوان اثر بگذارد. ویروس ها می توانند تولید لنفوسیت ها در بدن را افزایش دهند. EBVمی تواند موجب ضعف در سیستم ایمنی شده و مقابله بدن با عفونت را مشکل نماید. نوتروپنی با عفونت ثانویه، سندرم هموفاگوسیتیک( هموفاگوسیتیک لنفوهیستیوسیتوزیس)، هیپوگاماگلبولینمی، بیماری لنفوپرولیفراتیو وابسته به Xاز عوارض ابتلا به ویروس EBVمی باشند.

· سرطان ها مرتبط با EBV:

لنفوم بورکیت، کارسینوم نازوفارنژیال، بیماری هوچکین و لنفوم غیر هوچکین، لیومیوسارکوما ، لنفوم سلول های Tو اختلالات لنفوپرولیفراتیو بعد از پیوند( Post- Transplant Lymphoprolifrative Disorders  یکی از شایع ترین بدخیمی ها بعد از پیوند ارگان یا مغز استخوان می باشد. PTLDناشی از EBVدر 15% از افراد گیرنده ارگان رخ می دهد) از سرطان های مرتبط با این ویروس می باشند.

 

علاوه بر موارد ذکر شده،EBVمی تواند موجب پنومونی، بیماری اینترستیشیال ریه، پانکراتیت، میوکاردیت، لکوپلاکی مویی حفره دهان( به ویژه در افراد مبتلا به HIV) شود.

آبسه لوزه، سینوزیت باکتریال حاد، غدد لنفاوی چرکی، ماستوئیدیت، التهاب غدد بزاقی، انسداد راههای هوایی بینی و نای از دیگر عوارض ابتلا به EBVمی باشد.