مرکز تحقیقات ویروس شناسی

ابولا بیماری نادر و کشنده ناشی از عفونت با یکی از گونه های ویروس ابولا می باشد. این ویروس از خانواده Filoviridaeبوده و در انسان و پستانداران( میمون، شامپانزه و ....) موجب بیماری می شود. بیماری ابولا اولین بار در سال 1976 در نزدیک رودخانه ابولا در کشور زئیر (که امروزه جمهوری دموکراتیک کنگو نامیده می شود) شناخته شد. تب، سردرد شدید، درد عضلانی، ضعف، خستگی، اسهال، استفراغ، درد شکمی، خونریزی غیرقابل توضیح( خونریزی یا کبودی) از علائم شایع این بیماری می باشد. علائم بیماری 2- 21 روز( میانگین 8-10 روز) بعد از مواجهه با ویروس مشاهده می شود. میزبانی که ویروس ابولا در آن زندگی می کند هنوز ناشناخته است، با این حال براساس شواهد و ماهیت ویروس های مشابه، محققان معتقد  هستند ویروس از طریق حیوانات منتقل می شود و به احتمال زیاد خفاش ها حامل ویروس می باشند. ابولا از طریق تماس مستقیم موارد زیر با پوست آسیب دیده یا غشاهای مخاطی (از جمله چشم، بینی و دهان) منتقل می شود:

·         خون یا مایعات بدن( ادرار ، بزاق، عرق، مدفوع، استفراغ، شیر مادر، مایع منی) فرد بیمار یا کسی که در اثر بیماری فوت شده است.

·         اشیا( مثل سوزن و سرنگ) که آلوده به مایعات بدن فرد بیمار یا کسی که در اثر بیماری فوت شده باشد.

·         خفاش های میوه خوار آلوده یا پستانداران آلوده( مثل میمون)

·         تماس با مایع منی مردی که از این بیماری بهبود یافته است  ( لینک خبر: انتقال ابولا از طریق روابط جنسی تا 3 ماه بعد از بهبودی)

بهبود بیماری به کیفیت مراقبت های پزشکی و پاسخ ایمنی بیمار بستگی دارد. آنتی بادی هایی که در اثر بیماری تولید می شوند در صورت بهبود بیماری تا 10 سال در بدن فرد باقی خواهند ماند.

از زمان کشف ابولا در سال 1976، به دلیل ماهیت عجیب و کشنده بیماری تلاش های بسیاری برای ساخت واکسن صورت گرفت اما این تلاش ها به دلیل کمبود بودجه به نتیجه نمی رسید. در نهایت شیوع انفجاری این بیماری در سال 2014 با مرگ 11000 بیمار در افریقا و گسترش بیماری به خارج از افریقا موجب ایجاد حرکت سیاسی و اقتصادی برای ساخت واکسن ابولا گردید.

براساس نتایجی که  در 23 دسامبر 2016 در مجله The Lancetمنتشر شد، واکسن آزمایشی ابولا  مصونیت 100% در برابر این بیماری ایجاد می کند.

کارآزمایی مربوط به اثر بخشی واکسن ابولا ( rVSV-ZEBOV)، در منطقه ساحلی Basse-Guinee (منطقه ای در گینه که همچنان موارد جدید ابولا گزارش می شد)  با همکاری وزارت بهداشت گینه، موسسه بهداشت عمومی نوروژی و پزشکان بدون مرز و همکاری با دیگر شرکای بین المللی آن ها صورت گرفت. در این کارآزمایی از یک طراحی خلاقانه که " واکسیناسیون حلقه ای" نامیده می شد استفاده شد، مشابه روشی که برای ریشه کنی آبله استفاده شده بود. به این ترتیب زمانی که مورد جدیدی از ابولا تشخیص داده می شد، تیم تحقیقاتی تمام افرادی را که در طی سه هفته گذشته با بیمار ارتباط داشتند را شناسایی می کردند( افرادی که با بیمار در یک خانه زندگی می کردند، با بیمار ملاقات داشتند، از لباس فرد بیمار استفاده کرده بودند و...). در مجموع 117 خوشه( حلقه ) شناسایی شدند که هر کدام به طور متوسط  دربردارنده 80 نفر بودند. در مجموع کارآزمایی بر روی 11841 فرد در گینه انجام شد. در ابتدا افراد موجود در حلقه ها به صورت تصادفی واکسن را بلافاصله یا با 3 هفته تاخیر دریافت کردند. البته واکسیناسیون فقط در افراد 18 سال به بالا صورت گرفت. در میان 5837 فردی که واکسن را دریافت کرده بودند پس از گذشت 10 روز یا بیشتر از زمان دریافت واکسن، هیچ موردی از ابولا یافت نشد. اما در میان افراد واکسینه نشده بعد از گذشت همان مدت زمان، 23 مورد ابتلا به ابولا مشاهده شد. نتایج این کارآزمایی بیانگر اثربخشی واکسن ابولا در افراد واکسینه شده می باشد. علاوه بر این واکسن از طریق " ایمنی گروهی" موجب مصونیت افراد غیر واکسینه به صورت غیر مستقیم شد، اما محققان متذکر شدند که چون این کارآزمایی به منظور بررسی اثر " ایمنی گروهی" واکسن انجام نشده بود به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.

در واکسن rVSV-ZEBOVیک ژن ازویروس بی خطر شناخته شده با نام (Vesicular stomatitis)VSVکه در انسان ایجاد بیماری نمی کند با یک ژن کد کننده یک پروتئین سطح ویروس ابولا جایگزین می شود و به این ترتیب موجب پاسخ ایمنی در بدن فرد دریافت کننده می گردد. در واقع این واکسن حاوی ویروس زنده نمی باشد.

برای ارزیابی ایمنی واکسن، تمامی افراد دریافت کننده واکسن تا 30 دقیقه بعد از دریافت واکسن تحت نظر قرار گرفتند ، علاوه بر این 12 هفته بعد از دریافت واکسن از طریق ویزیت در منزل بررسی های لازم بر روی دریافت کنندگان صورت گرفت. تقریبا نیمی از علائم خفیف در رابطه با واکسن( سردرد، خستگی، درد عضلانی) بلافاصله بعد از دریافت واکسن رخ می دهد و بعد از چند روز بدون تاثیر دراز مدت بهبود می یابد. دو عارضه جدی در رابطه با واکسن یعنی واکنش ناشی از تب و آنافیلاکسی و یک عارضه ای که احتمالا در رابطه با واکسن است یعنی بیماری شبه آنفلوانزا ، در صورت وقوع بدون اثرگذاری دراز مدت بهبود می یابند. مطالعات بیشتر به منظور ارزیابی ایمنی واکسن در کودکان و افراد آسیب پذیر( مانند افراد مبتلا به HIV)در دست انجام است.

با وجود نتایج حاکی از اثربخشی واکسن، به گفته متخصصان واکسن جدید اشکالاتی نیز دارد. به نظر می رسد این واکسن فقط در برابر یکی از دو نوع ویروس شایع ابولا ایجاد مصونیت می کند و مصونیت ایجاد شده طولانی مدت نیست. همچنین برخی از افراد دریافت کننده واکسن عوارض جانبی مانند درد مفصل و سردرد را گزارش کرده اند.